Publikimet

20 December 202420 December 2024

A No Foam Large Macchiato!

This report is the final output from the research focusing on measuring the application of labor law and other labor-related legislation in one of the largest sectors in Kosovo-Gastronomy. The report makes an overview of labor and health and safety at work legislation, and the institutional framework to enforce them. It further makes an overview of expected/initiated changes in labor-related legislation before discussing the findings from the field research with private gastronomy businesses.

The backbone of the research is the survey with businesses completed with 80 companies across Kosovo. The field work for the research (survey with businesses) was implemented in the period September-October 2024. This research was implemented as part of the activities foreseen under project “Toward Social Justice and Equity”, funded by SIDA through Community Development Fund. The report includes three sections, namely those related to labor law, health and safety at workplace, and general working conditions and benefits.

The primary data collected through the survey with employees in the gastronomy sector, indicates that there is significant room for improvement regarding the implementation of labor-related legislation. With regards to the implementation of labor law provisions, the basic legal provisions pertaining to contracts, and working hours are commonly disrespected, alongside those pertaining to annual leave daily paid break, and days off, overtime, weekend and holiday work.

4 December 20244 December 2024

Dialogu Social në Kosovë: Nga Dështimet e Kalura te Një Vizion për Të Ardhmen

Dialogu social është një nga elementet më të rëndësishme për ndërtimin e një shoqërie të drejtë dhe një tregu pune të qëndrueshëm. Në të gjithë botën, ai funksionon si një mekanizëm që siguron bashkëpunim dhe mirëkuptim mes punëdhënësve, punëtorëve dhe qeverisë, duke u bazuar në parimin e përfaqësimit të barabartë dhe konsultimit të vazhdueshëm. Në Kosovë, megjithatë, ky koncept shpesh keqinterpretohet dhe kufizohet vetëm në diskutimet rreth funksionimit të Këshillit Ekonomik Social (KES).

Në të vërtetë, dialogu social nuk është vetëm funksionimi i KES-it. Ai përfshin çdo proces të informimit, konsultimit dhe negociatave mes punëdhënësve dhe punëtorëve, veçanërisht në nivel ndërmarrjesh dhe sektorësh. Në shumë vende, ky dialog është baza për ndërtimin e politikave të punës që adresojnë çështje të rëndësishme si të drejtat e punëtorëve, barazia gjinore, siguria në punë dhe balanca mes punës dhe jetës private.

Në Kosovë, dialogu social ka ngecur. Mosfunksionimi i KES-it është vetëm maja e një problemi më të thellë – mungesa e një dialogu dypalësh të mirëfilltë mes punëdhënësve dhe punëtorëve në nivelin bazë të ndërmarrjeve dhe sektorëve. Pa këtë bazë të fortë, mekanizmat tripalësh, siç është KES-i, mbeten formale dhe pa ndikim real në zgjidhjen e problemeve të tregut të punës. Kjo situatë ka krijuar një boshllëk të madh që dëmton të gjithë sistemin e marrëdhënieve të punës dhe minon mundësitë për zhvillim ekonomik dhe social.

Një Mekanizëm i Dobët dhe Përfaqësimi i Pabarabartë

Ligji për KES ekziston dhe mekanizmi është ndërtuar, por për më shumë se një dekadë ai nuk ka arritur të përmbushë pritshmëritë e vendosura. KES është krijuar si një platformë ku qeveria, sindikatat dhe bizneset mund të diskutojnë dhe miratojnë politika që ndihmojnë zhvillimin e tregut të punës. Megjithatë, që nga themelimi, ky mekanizëm ka dështuar të funksionojë siç duhet.

Për vite me radhë, temat e diskutuara në KES janë kufizuar vetëm në dy çështje kryesore: paga minimale dhe kontrata e përgjithshme kolektive. Ndërsa këto tema janë të rëndësishme, ato janë trajtuar në mënyrë të përsëritur dhe shpesh pa argumente të mbështetura në të dhëna konkrete. Për më tepër, asnjë nga këto tema nuk është zbatuar.

Një nga arsyet kryesore për këtë dështim është përfaqësimi i pabarabartë i palëve në KES. Aktualisht, përfaqësimi sindikal në Kosovë është 95% nga sektori publik, ndërsa sektori privat – që përfaqëson pjesën më të madhe të fuqisë punëtore dhe përballet me sfida shumë më të mëdha, si oraret e zgjatura, mungesa e kontratave dhe kushtet e vështira të punës – mbetet pothuajse tërësisht i papërfaqësuar.

Kjo do të thotë që zëri i shumicës së punëtorëve në Kosovë nuk dëgjohet, dhe sfidat e tyre mbeten pa adresuar. Ndërkohë, sektori publik ka një përfaqësim të plotë në KES dhe shpesh nuk ka interes të drejtpërdrejtë për të trajtuar problemet e sektorit privat. Ky boshllëk e bën dialogun social të paefektshëm dhe të larguar nga realiteti i tregut të punës.

Bizneset dhe Pozicioni i Tyre në Dialog

Nga ana tjetër, bizneset kanë qenë të rehatshme në këtë situatë. Duke mos u përballur me kërkesa të organizuara dhe të mirëartikuluara nga sindikatat, ato kanë shmangur çdo presion për të përmirësuar kushtet e punës. Në shumë raste, mungesa e organizimit sindikal në sektorin privat i ka lejuar bizneset të operojnë pa marrë parasysh standardet e punës apo të drejtat e punëtorëve.

Por kjo situatë po ndryshon. Konkurrenca për fuqinë punëtore po rritet dhe bizneset tani duhet të mendojnë për mënyra për të mbajtur punëtorët e aftë dhe të kualifikuar. Përmirësimi i kushteve të punës, sigurimi i kontratave të qarta dhe krijimi i një mjedisi pune dinjitoz nuk janë më opsione, por domosdoshmëri për mbijetesën dhe zhvillimin e tyre në treg.

Ligji i Ri i Punës: Një Nevojë e Domosdoshme

Ndërkohë që bota po përparon me direktiva që promovojnë balancën mes jetës dhe punës, fleksibilitetin dhe përmirësimin e kushteve të punës, Kosova ende nuk ka arritur të hartojë një ligj të ri të punës. Ligji aktual është i vjetëruar dhe nuk reflekton nevojat e një tregu pune modern, duke lënë punëtorët të pambrojtur dhe bizneset pa një kornizë të qartë për zhvillimin e marrëdhënieve të punës.

Një ligj i ri i punës është më shumë se i domosdoshëm; ai është jetik për të krijuar një bazë të fortë për zhvillimin e dialogut social dhe për të mbrojtur të drejtat e punëtorëve. Draftimi dhe miratimi i këtij ligji duhet të jenë një prioritet kombëtar, duke siguruar që ai të adresojë realitetet aktuale të tregut të punës dhe të krijojë kushte për ndërtimin e një dialogu të mirëfilltë.

Përfundim: Rruga Përpara për Dialogun Social

Dialogu social në Kosovë nuk është thjesht një mekanizëm administrativ apo një detyrim ligjor. Ai është një instrument i domosdoshëm për të ndërtuar një treg pune të drejtë dhe një shoqëri më të qëndrueshme. Për të arritur këtë, nevojiten reforma të thella, angazhime serioze dhe një vizion i përbashkët nga të gjitha palët.

Sindikatat duhet të dalin përtej sektorit publik dhe të fokusohen më shumë në organizimin e punëtorëve në sektorin privat. Ato duhet të informojnë dhe edukojnë punëtorët për të drejtat e tyre dhe të ndërtojnë një kulturë të re dialogu dypalësh, që është themeli për suksesin e dialogut tripalësh.

Bizneset duhet të kuptojnë se përmirësimi i kushteve të punës nuk është një barrë financiare, por një investim në produktivitetin dhe qëndrueshmërinë afatgjatë. Dialogu me punëtorët nuk duhet të shihet si një përballje, por si një mundësi për të krijuar marrëdhënie të qëndrueshme dhe për të ruajtur fuqinë punëtore.

Qeveria, nga ana e saj, duhet të marrë një rol më aktiv në mbështetjen e dialogut social. Politikat e saj duhet të nxisin bashkëpunimin dhe të krijojnë hapësira ku sindikatat dhe bizneset të mund të punojnë së bashku për të ndërtuar një treg pune më të drejtë dhe më të qëndrueshëm.

Në fund të fundit, dialogu social nuk është vetëm një proces – ai është një gur themeli për zhvillimin e një shoqërie ku të drejtat e punëtorëve dhe nevojat e biznesit janë të balancuara. Duke ndërtuar këtë dialog në të gjitha nivelet, mund të sigurojmë një të ardhme më të mirë për punëtorët, një ekonomi më konkurruese dhe një shoqëri më të drejtë për të gjithë qytetarët e Kosovës. Ky është një hap i madh përpara, por edhe një domosdoshmëri për të ardhmen tonë të përbashkët.

26 October 202426 October 2024

Joint Comparative Analysis of Youth Policies in the Western Balkans

The Comparative Analysis of Youth Policies in the Western Balkans (WB) was conducted within the framework of the Regional Youth Dialogue for Europe (RYDE), a project funded by the European Union from 2023 to 2026. Led by the Center for Democracy Foundation from Serbia, in collaboration with partnering civil society organizations from across the WB, including the Academy of European Integrations and Negotiations (Albania), Youth Act Center (Albania), Kosovar Stability Initiative (Kosovo*), Network of Progressive Initiatives (Bosnia and Herzegovina), NGO Info Center Foundation (North Macedonia), and the Regional Academy for Democratic Development (Serbia), this project aims to strengthen participatory democracy, European integration, and regional cooperation in the WB countries. The project’s primary objective is to enhance the influence of civil society organizations (CSOs), especially youth organizations, in promoting democratic values and the political, economic, and social benefits of European integration for the WB societies.

This analysis aims to provide a detailed comparative insight into youth-related public policies across the WB, including policy documents such as strategies, action plans, and laws. It assesses the coherence of measures outlined in these youth policies with other related policy areas and evaluates the alignment of these policies with youth concerns, sustainable development goals (SDGs), and the need for building social resilience. The study also formulates policy recommendations for each public policy field covered by the Analysis.

24 October 202424 October 2024

Sëmundjet Profesionale: Një Kërcënim i Fshehur për Punëtorët në Kosovë

Java Evropiane për Sigurinë dhe Shëndetin në Punë 2024 na jep një mundësi për të reflektuar mbi një nga çështjet më të rëndësishme dhe shpesh të injoruara: sëmundjet profesionale dhe aksidentet në vendin e punës. Ndërsa numri i aksidenteve në punë ka rënë në dekadën e fundit, sëmundjet profesionale mbeten një kërcënim i madh për shëndetin e punëtorëve, si në nivel global, ashtu edhe në Kosovë. Në vendin tonë, mungesa e një legjislacioni të rregulluar dhe strukturuar mbi sëmundjet profesionale vazhdon të krijojë boshllëk në mbrojtjen e të drejtave dhe shëndetit të punëtorëve.

Sëmundjet profesionale përbëjnë një nga sfidat më të mëdha për shëndetin dhe sigurinë e punëtorëve në të gjithë botën. Ndërsa teknologjia dhe praktikat moderne të punës kanë sjellë përmirësime të mëdha në shumë aspekte të sigurisë në vendin e punës, sëmundjet që lidhen me kushtet e punës mbeten një kërcënim i vazhdueshëm. Sipas Organizatës Ndërkombëtare të Punës (ILO), çdo vit rreth 2.78 milionë njerëz humbin jetën si rezultat i aksidenteve dhe sëmundjeve të lidhura me punën, ndërsa 2.4 milionë prej tyre vdesin nga sëmundjet profesionale. Këto shifra përfshijnë më shumë se 200,000 vdekje vetëm në Evropë. Kërcënimi nga sëmundjet profesionale është veçanërisht shqetësues në sektorët e ndërtimit, prodhimit, dhe bujqësisë, ku punëtorët përballen me ekspozim ndaj substancave të rrezikshme dhe kushteve të punës të dëmshme.

Një faktor kryesor që kontribuon në rritjen e sëmundjeve profesionale është ekspozimi i zgjatur ndaj kimikateve të rrezikshme, azbestit, pluhurit dhe gazrave toksike, të cilat shkaktojnë sëmundje si kanceri, problemet e frymëmarrjes, dhe çrregullimet muskuloskeletore. Për shembull, azbesti, një material ndërtimi i përdorur gjerësisht në të kaluarën, mbetet ende një shkak kryesor i kancerit të mushkërive dhe sëmundjeve të frymëmarrjes. Në shumë vende, përdorimi i tij është ndaluar ose kufizuar, por në disa sektorë, veçanërisht në ndërtesa të vjetra, rreziku ende ekziston. Sipas ILO, rreth 500,000 raste të reja të kancerit të lidhura me punën regjistrohen çdo vit globalisht, duke e bërë këtë një nga sfidat më të mëdha për shëndetin e punëtorëve.

Gjithashtu, çrregullimet muskuloskeletore, të cilat përfshijnë dhimbjet e shpinës, qafës dhe gjymtyrëve të shkaktuara nga puna fizike e rëndë ose pozicionet e gabuara trupore, prekin rreth 60% të të gjithë punëtorëve në Bashkimin Evropian. Punëtorët që punojnë në ndërtim, prodhim, dhe industri të ngjashme janë veçanërisht të ndjeshëm ndaj këtyre çrregullimeve. Për më tepër, stresi në punë dhe çrregullimet mendore janë një problem në rritje në mbarë botën. Sipas Organizatës Botërore të Shëndetësisë (OBSH), stresi kronik në vendin e punës kontribuon në rritjen e rasteve të depresionit dhe ankthit, dhe më shumë se një në pesë punëtorë raportojnë se përballen me nivele të larta stresi. Këto kushte kanë ndikime afatgjata në produktivitetin e punëtorëve dhe në mirëqenien e tyre të përgjithshme.

Disa vende kanë implementuar sisteme të fuqishme për të mbrojtur punëtorët nga sëmundjet profesionale. Për shembull, Gjermania ka një sistem të avancuar të sigurimeve shëndetësore për punëtorët që përfshin mbrojtje për sëmundjet profesionale dhe aksidentet në punë. Një regjistër kombëtar për sëmundjet profesionale ndihmon në mbikëqyrjen dhe analizimin e rasteve, duke krijuar një bazë të fortë për zhvillimin e politikave parandaluese. Një sistem i tillë ka ndihmuar në uljen e rasteve të sëmundjeve profesionale dhe ka rritur ndërgjegjësimin për rreziqet që përballen punëtorët në sektorët më të rrezikuar.

Në një shembull tjetër, Suedia ka implementuar një sistem që përfshin vlerësime të rrezikut psikosocial në çdo vend pune, duke synuar përmirësimin e shëndetit mendor të punëtorëve dhe uljen e stresit në vendin e punës. Ky sistem ka ndihmuar në uljen e rasteve të çrregullimeve mendore të lidhura me punën dhe ka përmirësuar ndjeshëm mirëqenien e përgjithshme të punëtorëve. Në anën tjetër të globit, Australia ka krijuar një sistem për kontrollin e rreziqeve dhe edukimin e vazhdueshëm të punëtorëve, duke përfshirë rehabilitimin e tyre pas sëmundjeve profesionale. Ky model ka treguar rezultate të rëndësishme në uljen e numrit të sëmundjeve profesionale të raportuara.

Studimet ndërkombëtare tregojnë se adresimi i sëmundjeve profesionale kërkon një qasje të integruar që përfshin edukimin, mbikëqyrjen, dhe sigurimin e kompensimit të drejtë për punëtorët e prekur. Një studim nga EU-OSHA zbuloi se punëtorët në ambientet industriale janë katër herë më të predispozuar për të zhvilluar sëmundje të frymëmarrjes si astma dhe bronkit kronik. Gjithashtu, një studim nga Universiteti i Harvardit tregoi se punëtorët që përballen me stres të vazhdueshëm në punë kanë një rrezik më të lartë për të zhvilluar sëmundje kardiovaskulare.

Përmirësimi i kushteve të punës dhe mbrojtja e punëtorëve nga sëmundjet profesionale kërkon një përkushtim të vazhdueshëm dhe përmirësim të vazhdueshëm të legjislacionit dhe politikave për sigurinë në punë. Sistemet e avancuara të vendeve si Gjermania, Suedia dhe Australia tregojnë se përmes ndërgjegjësimit, politikave të qarta dhe mbështetjes për punëtorët, është e mundur të minimizohen rreziqet dhe të përmirësohet mirëqenia e përgjithshme e fuqisë punëtore. Kosova duhet të ndjekë këto modele ndërkombëtare për të përmirësuar mbrojtjen e punëtorëve të saj dhe për të ndërtuar një sistem më të fortë të mbrojtjes së shëndetit në vendin e punës.

Çfarë Janë Sëmundjet Profesionale?

Sëmundjet profesionale janë sëmundje të lidhura direkt me kushtet e punës ose ekspozimin e punëtorëve ndaj faktorëve të dëmshëm në vendin e punës për periudha të gjata kohore. Këto sëmundje përfshijnë një gamë të gjerë problemesh shëndetësore, nga çrregullimet muskuloskeletore te sëmundjet e frymëmarrjes dhe kanceret e lidhura me punën.

Çrregullimet muskuloskeletore: Këto janë ndër sëmundjet më të zakonshme profesionale dhe përfshijnë dëmtime të muskujve, tendinave, dhe nyjeve që lidhen me punë fizike të rëndë ose pozicionet e gabuara të trupit gjatë punës. Në industrinë e ndërtimit, për shembull, punëtorët shpesh përballen me këto lloj dëmtimesh, të cilat kërkojnë trajtime afatgjata.

Kanceri i lidhur me punën: Substancat kancerogjene, si azbesti dhe kimikatet e rrezikshme, përbëjnë një rrezik të madh për punëtorët në industri të ndryshme. Një shembull konkret është ekspozimi ndaj azbestit në ndërtim, që shpesh çon në kancer të mushkërive. Mungesa e kontrollit dhe monitorimit të këtyre rasteve në Kosovë përkeqëson situatën.

Sëmundjet e lëkurës: Punëtorët që kanë kontakt me kimikate të ndryshme në industrinë kimike dhe bujqësi janë shpesh të prekur nga dermatiti ose sëmundje të tjera të lëkurës. Në Kosovë, ky grup sëmundjesh nuk trajtohet në mënyrë sistematike për shkak të mungesës së institucioneve të specializuara për mjekësinë e punës.

Stresi dhe çrregullimet e shëndetit mendor: Në punë ku kërkesat janë të larta dhe mbështetja psikologjike është minimale, punëtorët janë të predispozuar për zhvillimin e çrregullimeve mendore si depresioni dhe ankthi. Këto probleme nuk marrin trajtimin e duhur në Kosovë për shkak të mungesës së burimeve dhe infrastrukturës për të trajtuar shëndetin mendor të punëtorëve.

Sëmundjet e frymëmarrjes: Ekspozimi i gjatë ndaj pluhurit, gazrave toksike, dhe kimikateve në sektorë të ndryshëm mund të çojë në zhvillimin e sëmundjeve të frymëmarrjes si astma dhe bronkiti kronik. Në Kosovë, sektorët e ndërtimit dhe industrisë së rëndë janë ndër më të prekurit nga këto lloj sëmundjesh.

Gjendja në Kosovë: Pasiguri dhe Mungesë e Theksuar e të Dhënave

Në Kosovë, mungesa e një liste të miratuar të sëmundjeve profesionale dhe e një kuadri të qartë ligjor për regjistrimin dhe monitorimin e tyre ka bërë që shumë raste të sëmundjeve të mbeten të paidentifikuara dhe të pa trajtuara. Kjo situatë krijon pasiguri si për punëtorët, ashtu edhe për punëdhënësit dhe autoritetet, të cilët nuk kanë një pasqyrë të qartë të ndikimit të kushteve të punës mbi shëndetin e punëtorëve. Ligji për Sigurinë dhe Shëndetin në Punë (Ligji Nr. 04/L-161), megjithëse ofron disa udhëzime të përgjithshme, nuk përmban një mekanizëm të mjaftueshëm për monitorimin dhe trajtimin e sëmundjeve profesionale. Pa një regjistër kombëtar të sëmundjeve profesionale, është e pamundur të krijohen politika efektive për parandalimin dhe trajtimin e këtyre sëmundjeve, dhe për të siguruar një mbrojtje të vërtetë për punëtorët.

Për më tepër, sipas Konventës Nr. 161 të Organizatës Ndërkombëtare të Punës (ILO), shtetet anëtare janë të detyruara të krijojnë shërbime të shëndetit në punë që të jenë të pavarura dhe të përqendruara në monitorimin dhe parandalimin e rreziqeve të lidhura me vendet e punës. Kosova aktualisht nuk i përmbush plotësisht këto kërkesa, dhe kjo përbën një sfidë të madhe në përmbushjen e standardeve ndërkombëtare të shëndetit dhe sigurisë në punë.

Mjekësia e Punës në Kosovë: Një Degë në Rrezik të Zhdukjes

Mjekësia e Punës në Kosovë është në rrezik të zhdukjes, një krizë që ndikon drejtpërdrejt në aftësinë e vendit për të mbrojtur shëndetin e punëtorëve. Aktualisht, vetëm një mjek i punës është aktiv, dhe ka vetëm tre specializantë që ndjekin trajnimin në këtë fushë. Kjo mungesë e mjekëve të specializuar dhe infrastruktura e dobët për ofrimin e shërbimeve të mjekësisë së punës e lë mijëra punëtorë të ekspozuar ndaj rreziqeve të shumta pa mbështetje të duhur.

Në përputhje me Konventën Nr. 161 të ILO, Kosova është e detyruar të krijojë shërbime të mjekësisë së punës që janë të pavarura dhe të afta për të trajtuar sëmundjet profesionale në mënyrë efektive. Megjithatë, strategjia aktuale e propozuar, që sugjeron përfshirjen e Mjekësisë së Punës nën sistemin e Mjekësisë Familjare, është në kundërshtim me standardet ndërkombëtare, sepse mjekësia e përgjithshme nuk është e aftë të adresojë specifikat e sëmundjeve profesionale dhe rreziqet që lidhen me vendet e punës.

Mungesa e një regjistri kombëtar për sëmundjet profesionale, që do të mundësonte regjistrimin dhe analizimin e rasteve të ekspozimit të punëtorëve ndaj rreziqeve në punë, e bën të pamundur identifikimin dhe ofrimin e trajtimeve të nevojshme për këta punëtorë. Ky boshllëk në sistemin shëndetësor të punës duhet të trajtohet në përputhje me standardet ndërkombëtare, për të siguruar që punëtorët kosovarë të kenë qasje në shërbime mjekësore të specializuara dhe të mbrohen nga rreziqet e vendit të punës.

Rasti i Ekspozimit ndaj Azbestit: Një Shembull Alarmues

Një shembull konkret i një krize të pa menaxhuar në Kosovë është ekspozimi i punëtorëve në sektorin e ndërtimit ndaj azbestit, një substancë e njohur kancerogjene. Azbesti është i lidhur drejtpërdrejt me sëmundje të rënda, përfshirë kancerin e mushkërive dhe azbestozën, dhe në shumë vende përdorimi i tij është ndaluar ose kufizuar rreptësisht. Megjithatë, në Kosovë, nuk ka një mekanizëm të qartë për të monitoruar dhe trajtuar rastet e ekspozimit ndaj tij. Ky është një shembull i qartë i mungesës së infrastrukturës dhe mekanizmave mbikëqyrës për të mbrojtur shëndetin e punëtorëve.

Punëtorët shpesh nuk janë të vetëdijshëm për rrezikun që u kanoset nga puna me azbest, veçanërisht në ndërtesat e vjetra ku materiali është ende i pranishëm. Kjo mungesë ndërgjegjësimi dhe mungesa e mbrojtjes ligjore dhe shëndetësore krijon një situatë ku ekspozimi vazhdon pa kontrolle të duhura. Për më tepër, për shkak të mungesës së mjekëve të specializuar në Mjekësinë e Punës dhe infrastrukturës shëndetësore adekuate, punëtorët nuk marrin trajtimin e nevojshëm në fazat e hershme të sëmundjeve të lidhura me azbestin.

Konventa Nr. 162 e Organizatës Ndërkombëtare të Punës (ILO) mbi përdorimin e sigurt të azbestit kërkon që shtetet anëtare të vendosin masa për të mbrojtur punëtorët nga rreziqet që sjell kjo substancë. Kjo përfshin krijimin e sistemeve për monitorimin dhe trajtimin e punëtorëve të ekspozuar ndaj azbestit, si dhe rregullimin e përdorimit të tij. Në Kosovë, këto masa ende nuk janë të zbatueshme në praktikë, dhe punëtorët mbeten të pambrojtur ndaj këtij rreziku të madh.

Mungesa e mbështetjes ligjore dhe mjekësore për trajtimin e ekspozimit ndaj azbestit tregon nevojën për reforma të menjëhershme në Ligjin për Sigurinë dhe Shëndetin në Punë dhe për një regjistër kombëtar të rasteve të ekspozimit. Kosova duhet të harmonizojë politikat e saj me standardet ndërkombëtare, duke përfshirë konventat e ILO, për të mbrojtur punëtorët nga një substancë kaq e rrezikshme dhe për të parandaluar sëmundje të rënda, që shpesh bëhen të pamenaxhueshme në fazat e vona.

Disa nga Strategjitë Kryesore për Parandalimin dhe Trajtimin e Sëmundjeve Profesionale në Kosovë

Për të mbrojtur punëtorët dhe për të trajtuar sfidën e sëmundjeve profesionale në Kosovë, janë të domosdoshme veprime të qëndrueshme dhe masa specifike:

Përcaktimi dhe Miratimi i Një Liste Zyrtare të Sëmundjeve Profesionale: Kosova ka nevojë urgjente për një listë të qartë dhe të përditësuar të sëmundjeve profesionale. Një legjislacion i tillë do të siguronte një kornizë për identifikimin dhe kategorizimin e sëmundjeve që lidhen me punën, duke mundësuar regjistrimin e rasteve dhe zbatimin e masave parandaluese. Kjo do t’u mundësonte punëtorëve që të kenë akses në kompensime të drejta dhe trajtime mjekësore të specializuara, si dhe do të krijonte një mekanizëm për monitorimin efektiv të këtyre rasteve.

Zhvillimi dhe Rritja e Kapaciteteve të Mjekësisë së Punës: Për momentin, mungesa e mjekëve të specializuar në Kosovë përbën një krizë serioze në fushën e shëndetit të punës. Duhet të krijohen programe të qëndrueshme trajnimi për mjekët e rinj dhe të sigurohet që ekzaminimet shëndetësore të bëhen në mënyrë të rregullt për të gjithë punëtorët, veçanërisht ata që janë të ekspozuar ndaj rreziqeve të larta në vendet e punës. Investimi në më shumë mjekë të punës dhe infrastruktura të posaçme është jetik për mbrojtjen shëndetësore të punëtorëve.

Përforcimi i Funksionimit të Inspektoratit të Punës: Një inspektorat i fuqizuar dhe proaktiv është thelbësor për monitorimin dhe zbatimin e standardeve të sigurisë dhe shëndetit në punë. Kjo do të përfshinte inspektime të rregullta dhe të hollësishme të kushteve të punës në sektorët më të rrezikuar dhe garantimin që punëdhënësit të përmbushin detyrimet e tyre për shëndetin e punëtorëve. Ndëshkimi i shkeljeve dhe stimulimi për zbatimin e masave të sigurisë duhet të jenë një prioritet.

Krijimi i një Regjistri Kombëtar për Sëmundjet Profesionale: Regjistrimi i rasteve të sëmundjeve profesionale është esencial për të mbledhur të dhëna të besueshme dhe për të krijuar politika më të mira për parandalimin dhe trajtimin e tyre. Një regjistër kombëtar do të mundësonte monitorimin e rasteve të raportuara, duke ndihmuar në identifikimin e sektorëve të rrezikuar dhe në ndërtimin e programeve specifike për të parandaluar sëmundjet dhe për të siguruar trajtime të përshtatshme.

Rritja e Ndërgjegjësimit dhe Edukimi për Punëtorët dhe Punëdhënësit: Përtej zbatimit të rregulloreve, edukimi dhe ndërgjegjësimi i punëtorëve dhe punëdhënësve për rreziqet që vijnë nga kushtet e punës dhe mënyrat për të parandaluar sëmundjet profesionale është vendimtar. Fushatat e ndërgjegjësimit dhe trajnime të specializuara mund të përmirësojnë njohuritë mbi sigurinë në vendin e punës dhe të inkurajojnë përdorimin e masave mbrojtëse.

Përfundim

Edhe 16 vjet pas shpalljes së pavarësisë në vitin 2008, Kosova ende nuk ka arritur të ndërtojë një sistem të mirëfilltë të sigurimeve shëndetësore dhe sociale për qytetarët e saj, përfshirë punëtorët që janë të ekspozuar ndaj rreziqeve profesionale. Neni 21 i Kushtetutës së Republikës së Kosovës u garanton qytetarëve një jetë me dinjitet, por mungesa e zbatimit të plotë të Nenin 51, që rregullon Mbrojtjen Shëndetësore dhe Sociale, e lë këtë garanci të parealizuar. Që nga miratimi i Kushtetutës, asnjë qeveri nuk ka arritur të krijojë një sistem efektiv që mbron shëndetin dhe sigurinë e punëtorëve.

Ligji për Sigurinë dhe Shëndetin në Punë, i miratuar në Kosovë, është një hap drejt përmirësimit të kushteve të punës, por mbetet i paplotë për sa i përket zbatimit dhe mbështetjes së mjaftueshme. Punëtorët ende përballen me mungesën e mbrojtjes së duhur ndaj sëmundjeve profesionale dhe aksidenteve në punë për shkak të infrastrukturës së dobët dhe mungesës së mjekëve të specializuar në këtë fushë.

Bazuar në konventat e Organizatës Ndërkombëtare të Punës (ILO), veçanërisht Konventën nr. 161 për Shërbimet e Shëndetit në Punë dhe Konventën nr. 155 për Sigurinë dhe Shëndetin në Punë, Kosova ka detyrimin ndërkombëtar për të krijuar një sistem të pavarur të mbrojtjes shëndetësore për punëtorët. Strategjia aktuale, që propozon përfshirjen e Mjekësisë së Punës brenda sistemit të Mjekësisë Familjare, bie ndesh me frymën e këtyre konventave dhe nuk plotëson standardet ndërkombëtare të cilësisë. Mjekësia e Punës është një fushë e specializuar që kërkon trajnime specifike për adresimin e rreziqeve dhe sëmundjeve profesionale, dhe nuk mund të mbulohet nga mjekësia e përgjithshme.

Prandaj, është e qartë se Kosova duhet të rishikojë dhe të reformojë qasjen e saj ndaj mbrojtjes së shëndetit të punëtorëve për të përmbushur detyrimet kushtetuese dhe ndërkombëtare. Ndërtimi i një sistemi të mirëfilltë të Mjekësisë së Punës, i pavarur nga mjekësia familjare, është i domosdoshëm për të garantuar një mbrojtje të plotë shëndetësore dhe për të minimizuar rreziqet që lidhen me kushtet e punës. Krijimi i një regjistri kombëtar të sëmundjeve profesionale dhe fuqizimi i Inspektoratit të Punës janë gjithashtu masa kyçe për të siguruar monitorim të plotë dhe zbatim të rregulloreve për sigurinë dhe shëndetin në punë.

Vetëm përmes zbatimit të këtyre reformave dhe përmbushjes së detyrimeve ligjore, Kosova mund të sigurojë që punëtorët e saj të kenë kushte të sigurta pune dhe mbrojtje shëndetësore të plotë, duke respektuar të drejtat dhe standardet ndërkombëtare.

Referenca

Organizata Ndërkombëtare e Punës (ILO), “Raport Global për Sigurinë dhe Shëndetin në Punë”, 2024.
Organizata Botërore e Shëndetësisë (OBSH), “Raporti mbi Stresin në Vendin e Punës”, 2023.
EU-OSHA (Agjencia Evropiane për Sigurinë dhe Shëndetin në Punë), “Çrregullimet Muskuloskeletore në Evropë: Një Analizë Statistike”, 2024.
Safe Work Australia, “Raporti mbi Sigurinë dhe Shëndetin në Punë”, 2023.
Universiteti i Harvardit, “Studimi mbi Stresin Kronik dhe Sëmundjet Kardiovaskulare në Vendin e Punës”, 2023.
German Social Accident Insurance (DGUV), “Sistemi Gjerman i Sigurimeve për Sëmundjet Profesionale dhe Aksidentet në Punë”, 2023
Kushtetuta e Republikës së Kosovës, Neni 21 dhe Neni 51 – Mbrojtja Shëndetësore dhe Sociale.
Ligji për Sigurinë dhe Shëndetin në Punë Nr. 04/L-161, Republika e Kosovës.
Konventa Nr. 155 e Organizatës Ndërkombëtare të Punës (ILO) mbi Sigurinë dhe Shëndetin në Punë, 1981.
Konventa Nr. 161 e Organizatës Ndërkombëtare të Punës (ILO) mbi Shërbimet e Shëndetit në Punë, 1985.
Konventa Nr. 162 e Organizatës Ndërkombëtare të Punës (ILO) për përdorimin e sigurt të azbestit, 1986.
Ligji i Punës i Kosovës Nr. 03/L-212, Republika e Kosovës, mbi të drejtat dhe përgjegjësitë e punëtorëve dhe punëdhënësve.
Organizata Ndërkombëtare e Punës (ILO), “Statistikat Globale për Shëndetin dhe Sigurinë në Punë”, 2024.
Iniciativa Kosovare për Stabilitet (IKS), “Kushtet e Punës në Kosovë”, 2023.
Agjencia Evropiane për Sigurinë dhe Shëndetin në Punë (EU-OSHA), “Raport për Sëmundjet Profesionale”, 2024.

30 May 202430 August 2024

Fostering Youth Empowerment and Social Cohesion in Kosovo: A Pathway to EU Integration

Youth cohesion in Kosova, like in many regions, is a multifaceted concept characterized by the solidarity, mutual support, and collective identity among young people. It involves their ability to come together to celebrate their commonalities and navigate their differences, fostering a sense of belonging and community. In Kosova, this cohesion is particularly vital due to the region’s complex socio-political history and the diverse ethnic and cultural makeup of its population. However, to enhance youth cohesion, several particularities need to be addressed. These include improving access to education and employment opportunities, which can alleviate economic disparities and reduce social tensions. Additionally, promoting inclusive activities such in sports and art and dialogue that transcend ethnic lines is crucial for building mutual understanding and respect. Strengthening civic education to instill a sense of shared responsibility towards community and national development can also play a pivotal role in enhancing youth cohesion in Kosova. By focusing on these areas, efforts to bolster youth cohesion can contribute significantly to the region’s stability and prosperity.

This article aims to take stock of three main pillars of social cohesion among the youth in Kosova: Employment, Sports and Culture, and Civic Engagement.

Download the full study by clicking he button below:

29 April 202430 August 2024

Reforma e Sistemit Pensional – Fondi për Sigurime Sociale

Gjersa popullsia e Evropës po vjetërsohet, popullsia në Kosovë vazhdon të rritet, megjithëse me ritme më të ulëta në dekadën e fundit. Pavarësisht ritmit më të ulët, popullsia është e re, madje, pothuajse gjysma e popullsisë është nën 25 vjeç, ndërsa raporti i varësisë është 32,29% (raporti i varësisë, i shprehur në përqindje, llogarit pjesën e popullsisë nga 0 deri në 14 vjeç dhe mbi 65 vjeç, krahasuar me popullsinë e moshës 15 deri në 64 vjeç). Pak vende kanë përjetuar ndryshime kaq dramatike në sistemet e tyre të mbrojtjes sociale sesa Kosova.

Klikoni në linkun më poshtë për të lexuar më shumë rreth studimit:

9 November 20239 November 2023

Wearing it Off

The research on worker rights in Kosovo reveals a complex landscape marked by progress and challenges. The study focused on assessing the current state of worker rights, understanding the legal framework, examining workplace conditions, and identifying areas for improvement. The findings offer insights into worker rights status in Kosovo and underscore the need for comprehensive reforms and increased awareness. The Environmental, Social, and Governance (ESG) standards serve as a framework for evaluating a company's performance in areas beyond just financial metrics. A critical component of the social aspect of ESG is the protection and promotion of worker rights, ensuring fair treatment, safety, and equitable working rights for employees. This research endeavors to delve into the intersection of worker rights and ESG standards within the specific context of Kosovo.

Read the full report here:

29 April 20231 May 2023

Një Maji, Dita Ndërkombëtare e Punëtorëve

Një Maji – Dita Ndërkombëtare e Punëtorëve është një ditë në të cilën punëtorët festojnë, respektivisht përkujtojnë luftën e tyre për kushte më të mira pune, për shkurtimin e orarit të punës në tetë orë dhe një pagë të garantuar për jetesë. Kjo ditë që njihet me emrin Dita Ndërkombëtare e Punëtorëve apo edhe Dita e Punës, në shumë vende të botës festohet me 1 maj, përderisa në disa shtete të Amerikës Veriore, në të hënën e parë, të muajit shtator. Kjo ditë ndërkombëtare e punëtorëve, paraqet festën më të përhapur në rruzullin tokësor.

Lexoni më shumë për historinë e 1 Majit, dhe si festohet në Kosovë.

👉 – Një Maji, Dita Ndërkombëtare e Punëtorëve, IKS

12 August 202212 August 2022

Citizens Perceptions and Attitudes in South and North Mitrovica

Proper reflection of citizen perceptions, attitudes, and opinions remains essential in recognizing the population's awareness of social issues. Moreover, this turns out to be necessary for an economy like Kosovo, where unemployment remains high while the number of social schemes continues to increase. In addition, citizens' contributions and awareness of these issues are also challenging. This further complicates social dialogue as a process that balances the interests of the parties involved, specifically employees and employers.

To read the full report, click here Citizens Perceptions and Attitudes in South and North Mitrovica

2 June 202214 July 2022

Mapping of Local and Community Based CSOs

This report provides an overview of implementing environment for “GrassRoots Action Support – GRAS”, an European Union funded project, managed by the European Union Office in Kosovo, implemented by Kosovar Stability Initiative (IKS), Lens, and Friedrich Ebert Stiftung (FES), office in Kosovo. The report also provides an overview of capacities and needs of Civil Society Organisations (CSOs) targeted with this research, namely grassroots and local organisations. Given there is no universal understanding on the definition of grassroots organisations many definitions were analyzed before adopting the one provided by The European Union (EU) Civil Society Online Helpdesk, which uses “self-organisation, common interests, volunteer-based, non-profit organisation” as the key words used to define such organisations. Similarly, due to the difficulties in translating the words “constituents” and ”constituencies” into Albanian, when interviewing the organisations the word “community” and several other expressions have been adopted as it was the best way to explain the concept.

LEXONI RAPORTIN 👉🏻- 📄 Mapping of Local and Community Based CSOs