Edhe maji i këtij viti, dita e parë e së cilit shënon Ditën Ndërkombëtare të Punëtorëve, i gjenë Kosovarët me probleme të mëdha sa i përket të drejtave të realizuara me punë dhe sigurisë dhe shëndetit në vendin e punës. Vendi ynë vazhdon të shënojë nivelin më të lartë të papunësisë në Evropë. Ndërkaq, trendet aktuale nuk japin indikacione se gjërat do të ndryshojnë në një të ardhme të afërt. Niveli i lartë i papunësisë është një ndër faktorët që e bëjnë më pak të rëndësishme ditën e 1 majit për Kosovarët.
Përveç përqindjes së lartë të të papunëve, që shkon rreth 35.3 %, edhe ata që kanë fatin të punojnë ballafaqohen me probleme të mëdha në vendet e tyre të punës, me theks të veçantë të punësuarit në sektorin privat. Vetëm gjatë vitit 2015 raportohet se 9 persona kanë humbur jetën, ndërsa 45 punëtorë janë lënduar si pasojë e aksidenteve në vendin e punës dhe kushteve jo të mira të punës.
Gjetjet nga hulumtimi i zhvilluar nga Iniciativa Kosovare për Stabilitet për punën dhe punësimin në Kosovë japin indikacione për gjendjen shumë shqetësuese në terren. Rreth 30% të intervistuarave të cilët janë të punësuar kanë pohuar të jenë të punësuar në mënyrë jo-formale (pa kontratë pune). Në mungesë të dokumentit bazë që rregulloon marëdhënien e punës dhe të drejtat e palëve nënshkruese, të punësuarit nuk mund të realizojnë asnjë të drejtë nga punëdhënësit. Kjo nënkupton gjithashtu se të punësuarve të tillë nuk u paguhen kontributet pensionale dhe se punëdhënësit kryejnë evazion fiskal. Edhe në rastet kur të punësuarit kanë kontrata pune, realizimi i të drejtave të garantuara me to është i vëshirë në praktikë. Procedimi i ngadalshëm i rasteve nga sistemi gjyqësor që kanë të bëjnë me shkelje të të drejtave të punës kanë qenë shumë faktor dekurajues për ndjekjen e rrugëve ligjore për zgjidhjen e kontesteve të punës.
Një prej shkeljeve më të shpeshta të të drejtave të punëtorëve në sektorin privat ka të bëjë me oraret e punës dhe ditët e pushimit. Përderisa Ligji i Punës garanton javën e punës prej dyzet orëve të punës, në praktikë shumë kompani obligojnë të punësuarit të punojnë nga gjashtë ditë në javë (dyzet e tetë orë pune) pa kompenzim shtese siç e parasheh ligji. Puna gjatë ditëve të festave gjithashtu rrallëherë u kompenzohet të punësuarve me pagesë shtesë siç u takon ligjërisht.
Dita Ndërkombëtare e Punëtorëve, këtë vit nuk i gjenë më mirë as femrat në Kosovë ndaj të cilave ende vazhdon një diskriminim i theksuar në tregun e punës, sidomos në sektorin privat. Gjetjeve nga hulumtimi i IKS, dëshmojnë se punësimi në Kosovë është në favor të meshkujve, që përveç që shfaqin prezencë më të madhe në fuqinë punëtore aktive, ata gjithashtu janë të prirur të kenë siguri më të lartë në vendin e punës duke dominuar pozitat afatgjata të punësimit.
Një arsye tjetër e pakënaqësisë tek punëtorët e papunë kosovarë do të duhej të ishte edhe humbja e besimit tek institucioni i konkursit publik. Të dhënat nga terreni tregojnë për një mungesë të theksuar të interesit dhe humbje të plotë të besimit tek të papunët për të përdorur kanalet formale të aplikimit për punë.
Njoftësitë dhe rrjeti i kontakteve personale besohet të jenë atributet më të rëndësishme dhe parakushte të përgjithshme për të marrë një punë në sektorin privat dhe publik në Kosovë. Ky perceptim është shumë i dëmshëm pasi rrit pasivitetin në tregun e punës dhe pavarësisht nga fakti se vetëm 2.9% e të punësuarve të anketuar nga IKS kanë thënë se punën e kanë gjetur nëpërmjet miqve dhe të afërmve.
Këto dhe shumë të tjera arsye valide kanë punëtorët kosovar të protestojnë në ditën e 1 Majit 2016. Të gjithë të papunët dhe të gjithë ata që janë të punësuar por ballafaqohen me probleme të shumta në vendin e punës, duke u nisur nga siguria në punë e deri tek shkeljet e përditshme, në vend se të festojnë papunësinë dhe shkeljet e ligjit duhet të ngrisin zërin e tyre dhe të punojnë në realizimin e të drejtave të tyre, jo vetëm për 1 maj por çdo ditë të vitit.
